ΑΛΕΞΗΣ ΖΟΡΜΠΑΣ Ν.ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Αλέξης Ζορμπάς - Φύλλα εργασίας

(η κινηματογραφική απόδοση του μυθιστορήματος)

Τόπος-χρόνος-πρόσωπα

1. Να προσδιορίσετε τον τόπο και το χρόνο, στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση του διηγήματος (Να διαβάσετε και το εισαγωγικό σημείωμα που προτίθεται του κειμένου).

Ο τόπος στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση του διηγήματος είναι ένα χωριό της Κρήτης κοντά στο Λιβυκό πέλαγος. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τα στενά δρομάκια του χωριού και το ακρογιάλι. Την επιλογή του συγκεκριμένου τόπου δικαιολογεί η καταγωγή του συγγραφέα, του Καζαντζάκη, από την Κρήτη.

Όσον αφορά το χρόνο, τα πρόσωπα του διηγήματος παρουσιάζονται και δρουν στην Κρήτη μια ζεστή νύχτα πριν από το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, το βράδυ της κηδείας της μαντάμ Ορντάνς.

2. Να παρουσιάσετε τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, που προβάλλονται στο απόσπασμα του σχολικού βιβλίου, καθώς και τα χαρακτηριστικά τους. Υπάρχουν άλλα έργα τέχνης (μυθιστορήματα, τραγούδια -λαϊκά ή ρεμπέτικα-, πίνακες ζωγραφικής, ήρωες κινηματογραφικών ταινιών κ.λπ) που σας φέρνουν στο μυαλό τον Αλέξη Ζορμπά (που πιστεύετε ότι "συγγενεύουν" με την προσωπικότητά του ή τον τρόπο ζωής του);

Τα πρόσωπα που προβάλλονται στο απόσπασμα είναι ο συγγραφέας και ο Αλέξης Ζορμπάς. Ο συγγραφέας είναι μορφωμένος, ανήσυχος, διανοούμενος που διαθέτει σοφία και γνώση. Του αρέσει να σκέφτεται, είναι ήρεμος και στοχαστικός. Θαυμάζει τη λογική του Ζορμπά και το θάρρος του μπροστά στο θάνατο.

Από την άλλη ο Ζορμπάς είναι ο γήινος τύπος που ζει τον κόσμο με τις αισθήσεις και τα ένστικτά του. Του αρέσει πολύ η δράση. Είναι αυθεντικός, γνήσιος στις αγωνίες, στα συναισθήματά του αλλά και στις αντιδράσεις του. Έτσι εκφράζει την ανωριμότητα του απλοϊκού ανθρώπου, εξαιτίας του βίαιου τρόπου της αντίδρασής του. Όταν ο συγγραφέας διστάζει να απαντήσει στην ερώτηση που του έκανε ο Ζορμπάς, αυτός αρχίζει να τον ειρωνεύεται και να φτάνει στην οργή, την απογοήτευση. Δε φοβάται το θάνατο αλλά δεν του αρέσει κιόλας. Η δική του βούληση είναι να επιλέξει τη ζωή.

3. Να ζωγραφίσετε τους ήρωες του μυθιστορήματος, ή να δημιουργήσετε ένα κολλάζ φωτογραφιών (http://www.fotor.com/ ) που σχετίζονται με τα πρόσωπα και το συγγραφέα. Στη δεύτερη περίπτωση μπορείτε να αντλήσετε υλικό από τις παρακάτω σελίδες

http://www.mcf.gr/el/micheal_cacoyannis/Directing/Films/?ev=11 (ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη)

http://www.tainiothiki.gr/v2/filmography/view/1/144 (θεματοφύλακες της φιλμικής μνήμης)

http://www.kazantzaki.gr/index.php?level=2&lang=el (μουσείο Νίκου Καζαντζάκη).

4. Θεωρήστε ότι είστε εσείς το αφεντικό και ότι ο Ζορμπάς απευθύνει σε εσάς την ερώτηση «Ξέρεις να μου πεις αφεντικό… Γιατί να πεθαίνουμε;» (σελίδα 159). Σε μια παράγραφο καταγράψτε την απάντηση που θα δίνατε εσείς στο Ζορμπά.

Αχ! Καλέ μου Ζορμπά… υπάρχουν δύο πιθανές απαντήσεις σ’ αυτό το ερώτημά σου. Η πρώτη έχει δοθεί από την επιστήμη που αναφέρει πως πριν από δισεκατομμύρια χρόνια έγινε μια έκρηξη και δημιουργήθηκε ο κόσμος. Με το πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκαν όλα αυτά που βλέπεις σήμερα, όπως και εμείς οι άνθρωποι. Όσο για το γεγονός ότι πεθαίνουμε, σκέψου πως το σώμα μας είναι μια καλοφτιαγμένη μηχανή. Όπως όμως γνωρίζεις, όσο καλή και να είναι μια μηχανή, χρειάζεται συντήρηση, για να παραμείνει καλή. Δυστυχώς δεν έχει βρεθεί ακόμη κανένας τρόπος ώστε να συντηρούμε το σώμα μας… και έτσι πεθαίνουμε.

Η δεύτερη απάντηση δίνεται από τη θρησκεία, που υποστηρίζει πως όλα αυτά που ξέρουμε σήμερα, τα δημιούργησε ο Θεός, και πως μας έκανε να πεθαίνουμε, για να μας δείξει πόσο πολύτιμη είναι η ζωή μας και να μας δώσει την ευκαιρία να πάμε σε ένα καλύτερο μέρος.

Σκέψου το και πρακτικά, αν δεν πεθαίναμε και οι γυναίκες συνέχιζαν να γεννούν, στο τέλος δε θα χωρούσαμε στη γη!...

Στάθης Κομματάς, Γιώργος Μπάσδας, Ζήσης Λαμπρόπουλος, Γεράσιμος Νικολάου

Αφήγηση

5. Να αλλάξετε τη φωνή του αφηγητή στο απόσπασμα «Ο Ζορμπάς κοίταξε τ’ αστέρια … το πόδι του στις πέτρες» (σελίδα 159). Ειδικότερα, μετατρέψτε το παραπάνω απόσπασμα αφηγούμενοι με μηδενική εστίαση ως παντογνώστες αφηγητές. Με τη διευρυμένη οπτική σας μπορείτε να κάνετε ό,τι σχόλια θέλετε. Σκεφτείτε ποιο είδος αφήγησης προτιμάτε.

O Ζορμπάς κοίταξε τ’ αστέρια, με το στόμα ανοιχτό, και του φαινόταν ότι τα έβλεπε για πρώτη φορά. Κι αφού έκανε έναν συλλογισμό με τον εαυτό του, πήρε την απόφαση να μιλήσει· και με επίσημη φωνή όλο απορία ρώτησε το αφεντικό του ποιος τα έκαμε όλα αυτά και γιατί να πεθαίνουν οι άνθρωποι.

Το αφεντικό εκείνη τη στιγμή ντράπηκε διότι τον ρωτούσαν το πιο απλό πράγμα και το πιο σημαντικό, και αυτός δεν μπορούσε να το εξηγήσει. Όμως πήρε την απόφαση και αποκρίθηκε ότι δεν ξέρει.

Ο Ζορμπάς γούρλωσε τα μάτια του, όπως είχε κάνει και μιαν άλλη νύχτα, όταν τον ρώτησε αν ξέρει να χορεύει, και η απάντηση ήταν η ίδια.

Σώπασε τότε και σκεφτόταν ο Ζορμπάς τι να διαβάζει το αφεντικό άραγε σε αυτά τα παλιόχαρτα. Ξαφνικά πετάχτηκε και τον ρώτησε γιατί κουβαλάει αυτά τα χαρτιά αφού δε δίνουν εξηγήσεις. Το αφεντικό όλο περηφάνια απάντησε στο Ζορμπά ότι αυτά τα χαρτιά λένε τη στεναχώρια του ανθρώπου.

Ο Ζορμπάς όλο απογοήτευση στη συνέχεια και χτυπώντας με αγανάκτηση το πόδι του στις πέτρες σαν μικρό παιδί που δεν παίρνει αυτό που θέλει, απάντησε να τη βράσει τη στεναχώρια τους.

6. Να αναζητήσετε τους αφηγηματικούς τρόπους του αποσπάσματος. Μπορείτε να θυμηθείτε αφηγηματικούς τρόπους, διαβάζοντας ξανά τις σελίδες 11-14 του σχολικού βιβλίου.

Ένας από τους αφηγηματικούς τρόπους του αποσπάσματος είναι η εσωτερική εστίαση, επειδή ο αφηγητής αποτελεί κύριο πρόσωπο στο έργο. Ο συγγραφέας επίσης χρησιμοποιεί τον διάλογο, ώστε να κάνει το απόσπασμα πιο θεατρικό και ζωντανό. Τέλος χρησιμοποιεί την περιγραφή, στο σημείο που οι ήρωες έκατσαν στην παραλία και κοιτούσαν τ' αστέρια.

7. Τι νομίζετε ότι θα απαντούσε η γρια - Λούκαινα (από το Μοιρολόγι της φώκιας) στην ερώτηση του Ζορμπά «Γιατί να πεθαίνουμε;» ; Να αφηγηθείτε με εσωτερική εστίαση.

Γιατί Ζορμπά η ζωή είναι άδικη... μέχρι και έναν άνθρωπο σαν και εμένα, τυραννισμένο από αυτήν, με εκδικήθηκε με το να πάρει από κοντά μου όσους αγαπούσα... η ουσία είναι στο ότι όλοι θα πεθάνουμε· σημασία όμως έχει πώς ζήσαμε και πόσο χαρήκαμε την ζωή μας !!!

8. Αφού λάβετε υπόψιν σας το απόσπασμα, να υποστηρίξετε την άποψη ότι ο λαϊκός ήρωας Αλέξης Ζορμπάς αποκαλύπτεται (στη συνομιλία που είχε με το συγγραφέα δίπλα στη θάλασσα το βράδυ της κηδείας της Μαντάμ-Ορτάνς) και ως τραγικός ήρωας.

Ο Ζορμπάς είναι τραγικός ήρωας, γιατί έχει ερωτήματα τα οποία δεν μπορούν να απαντηθούν. Συγκεκριμένα, ο Ζορμπάς ρωτάει το αφεντικό μερικά από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της ζωής και, όπως κάθε άνθρωπος, έτσι και το αφεντικό δεν ξέρει τι να του απαντήσει. Η στάση αυτή προκαλεί μεγάλη έκπληξη στο Ζορμπά, διότι περίμενε ένας μορφωμένος άνθρωπος να γνωρίζει περισσότερα. Έτσι ο ήρωας μας, μην μπορώντας να δώσει λύση στις αγωνίες του, αναδεικνύεται ως τραγικό πρόσωπο.

Άντα Λίκα, Βάσω Μυλωνά, Δήμητρα Μακρή, Αποστόλης Μαρκάκης

Ο συγγραφέας, το έργο του, οι επιρροές του

9. Να εξετάσετε την απήχηση που είχε το έργο του Καζαντζάκη στην εποχή του και την απήχηση που έχει σήμερα διεθνώς. Πώς, κατά τη γνώμη σας, εξηγείται αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση; Μπορείτε να συμβουλευτείτε τις παρακάτω σελίδες ή όποιες εσείς κρίνετε αναγκαίες.

http://www.historical-museum.gr/webapps/kazantzakis-pages/gr/sources/newspapers-intro.php (ιστορικό μουσείο Κρήτης)

http://www.amis-kazantzaki.gr/ (διεθνής εταιρία φίλων Νίκου Καζαντζάκη)

Τη σημερινή εποχή ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους λογοτέχνες, τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως. Παρ’ όλα αυτά η αναγνώρισή του δεν ήταν πάντα η ίδια.

Τον καιρό που ο Καζαντζάκης ζούσε και έγραφε, αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες. Αν και έγινε διάσημος, η πατρίδα του κυρίως τον απαρνήθηκε και τον δίωξε δικαστικά. Ο λόγος γι’ αυτή τη στάση ήταν περισσότερο οι πολιτικές του πεποιθήσεις και ενέργειες που αναστάτωσαν το λαό. Επίσης μέσα από το έργο του πρόβαλε επαναστατικές και πρωτοποριακές ιδέες, για τις οποίες χαρακτηρίστηκε άθεος. Για το λόγο αυτό ο συγγραφέας αναγκάστηκε να στρέψει την πορεία του έργου του στο εξωτερικό, όπου βρήκε μεγάλη απήχηση.

Αντίθετα σήμερα όλος ο κόσμος διεθνώς αναγνωρίζει την ποιότητα και το ταλέντο του συγγραφέα, και αυτό αποδεικνύεται από τις άπειρες ιστοσελίδες, μουσεία και λέσχες που έχουν δημιουργηθεί προς τιμήν του Καζαντζάκη.

10. Να μελετήσετε στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Καζαντζάκη, αντλώντας υλικό από το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη (http://www.kazantzaki.gr/index.php?pre_id=1101&id=1039&level=4&pre_level=2&lang=el ) ή από όπου αλλού εσείς κρίνετε απαραίτητο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τα σημαντικότερα γεγονότα του βίου και του έργου του, και να δημιουργήσετε με βάση αυτά ένα slideshow με το http://www.fotor.com/ .

11. Σύμφωνα με τη Χρ. Αργυροπούλου (περ. Φιλολογική, τεύχος 112) «Ο Καζαντζάκης είναι ένα σύγχρονος Οδυσσέας, ένας Σεβάχ θαλασσινός, που ταξιδεύει και αναζητεί το βάθος των πραγμάτων, γιατί ο ρεαλισμός του δεν είναι στείρος, αλλά διαπερνάται από έναν ιδιότυπο υπαρξισμό». α) Να αναζητήσετε τα χαρακτηριστικά του ρεαλισμού και υπαρξισμού, καταγράφοντάς τα σε έναν εννοιολογικό χάρτη http://www.spiderscribe.net/ (χρειάζεται εγγραφή) με τον τίτλο Πεζογραφία του Καζαντζάκη β) Να εξηγήσετε πώς συνυπάρχουν τα παραπάνω λογοτεχνικά ρεύματα στο απόσπασμα, με συγκεκριμένες αναφορές στο εξεταζόμενο κείμενο.

Για το ρεαλισμό μπορείτε να ανατρέξετε στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου ή στην παρακάτω σελίδα

http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?details=88

Για τον υπαρξισμό μπορείτε να συμβουλευτείτε τις παρακάτω σελίδες

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BE%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

http://users.uoa.gr/~nektar/science/history/existentialism.htm

12. Να επισημάνετε, με στοιχεία από το κείμενο, την ιδιαίτερη σχέση του Καζαντζάκη με τη φύση και με τον καθημερινό κόσμο.

Στοιχεία από το κείμενο, που αποδεικνύουν την ιδιαίτερη σχέση του Ν. Καζαντζάκη με τη φύση και τον καθημερινό κόσμο, είναι τα εξής:

ü «Προχωρούσαμε αμίλητοι μέσα από τα στενά δρομάκια του χωριού» (σελ. 159)·

ü «Βγήκαμε από το χωριό, πήραμε το δρόμο κατά το ακρογιάλι μας» (σελ. 159)·

ü «Ας καθίσουμε στα χοχλάδια» (σελ. 160)·

ü «Καθίσαμε στην άκρα της θάλασσας» (σελ. 160)·

ü «Ένας φοβερός αστερισμός ανέβηκε από το βουνό, πολυόματο τέρας με στρουφιχτήν ουρά, κάπου κάπου ένα αστέρι ξεκολλούσε κι έπεφτε» (σελ. 160)·

ü «Ο Ζορμπάς κοίταξε τ’ αστέρια» (σελ. 160)·

ü «μέσα στη ζεστή νύχτα» (σελ. 160)·

ü «– Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, αποκρίθηκα, απάνω σ’ ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Το φυλλαράκι αυτό είναι η Γη μας· τ’ άλλα φύλλα είναι τ’ αστέρια που βλέπεις να κουνιούνται μέσα στη νύχτα. Σουρνόμαστε απάνω στο φυλλαράκι μας, και το ψαχουλεύουμε με λαχτάρα· τ’ οσμιζόμαστε, μυρίζει, βρωμάει· το γευόμαστε, τρώγεται· το χτυπούμε, αντηχάει και φωνάζει σαν πράμα ζωντανό» (σελ. 161)·

ü «”Μερικοί άνθρωποι, οι πιο ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου» (σελ. 161)·

ü «Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό γκρεμό, ακούμε ανάρια ανάρια το θρό που κάνουν τ’ άλλα φύλλα του γιγάντιου δέντρου, νιώθουμε το χυμό ν’ ανεβαίνει από τις ρίζες του δέντρου και να φουσκώνει την καρδιά μας» (σελ. 161)·

ü «Ζεστός νοτιάς φυσούσε πέρα από το Μισίρι και μέστωνε τα τζερτζεβαστικά και τα φρούτα» (σελ. 162)·

ü «Δε συλλογίζουμουν τίποτα· ένιωθα μονάχα, στη ζεστή ετούτη νυχτιά, κάτι μέσα μου, κάποιον μέσα μου, να μεστώνει. Έβλεπα, ζούσα καθαρά το καταπληχτικό ετούτο θέαμα: ν’ αλλάζω. Ό,τι γίνεται πάντα στα πιο σκοτεινά υπόγεια του στήθους μας, γίνουνταν τώρα φανερά, ξέσκεπα, μπροστά μου» (σελ. 162)·

ü «Τ’ αστέρια θάμπωσαν, ο ουρανός φωτίστηκε, κι απάνω στο φως χαράχτηκαν με ψιλό κοντύλι τα βουνά, τα δέντρα, οι γλάροι. Ξημέρωνε» (σελ. 162).

Ο συγγραφέας, άνθρωπος των βιβλίων και του στοχασμού, αναζητά σ’ αυτήν την περιπέτειά του με το Ζορμπά μια εμπειρία χρήσιμη για τη σκέψη του. Στο πρόσωπό του βλέπει αυτό, που θα ήθελε να είναι, αν μπορούσε. Ο Ζορμπάς, από την άλλη, είναι ένας άνθρωπος κινούμενος από το ένστικτο και το συναίσθημα, απόλυτα ελεύθερος και έτοιμος για κάθε παράτολμη πράξη. Οι δύο μαζί συνθέτουν ολόκληρο το φάσμα της ζωής: σκέψη και δράση. Μέσα από αυτήν τη σχέση ο συγγραφέας νιώθει ότι ωριμάζει, ότι μεστώνει και περιμένει την καινούργια μέρα για νέες εμπειρίες. Έτσι έρχεται σε επαφή με τον καθημερινό κόσμο και με τη φύση.

Βάνα Ναλμπάντη, Χριστίνα Κολοκυθά, Πρόδρομος Κιρμιζόγλου, Μαρία Μυλωνά

Το θέμα

13. Να εντοπίσετε στο κείμενο την εικόνα που βρίσκει ο συγγραφέας για να εξηγήσει τη φιλοσοφική κοσμολογία και ανθρωπολογία του. Δοκιμάστε να παρουσιάσετε την παραπάνω εικόνα σε αρχείο βίντεο. Ως ήχο θα χρησιμοποιήσετε τη ηχογράφηση που θα κάνουν οι συμμαθητές σας (για την ερώτηση 14).

14. Να διαβάσετε αργά και καθαρά το κείμενο ηχογραφώντας το:

Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, απάνω σ' ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Το φυλλαράκι αυτό είναι η Γη μας· τ' άλλα φύλλα είναι τ' αστέρια που βλέπεις να κουνιούνται μέσα στη νύχτα. Σουρνόμαστε απάνω στο φυλλαράκι μας, και το ψαχουλεύουμε με λαχτάρα· τ' οσμιζόμαστε, μυρίζει, βρωμάει· το γευόμαστε, τρώγεται· το χτυπούμε, αντηχάει και φωνάζει σαν πράμα ζωντανό.

Μερικοί άνθρωποι, οι πιο ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου· από την άκρα αυτή σκύβουμε, με τα μάτια ανοιχτά, τα αυτιά ανοιχτά, κάτω στο χάος. Ανατριχιάζουμε. Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό γκρεμό, ακούμε ανάρια ανάρια το θρό που κάνουν τ' άλλα φύλλα του γιγάντιου δέντρου, νιώθουμε το χυμό ν' ανεβαίνει από τις ρίζες του δέντρου και να φουσκώνει την καρδιά μας. Κι έτσι σκυμμένοι στην άβυσσο, νογούμε σύγκορμα, σύψυχα, να μας κυριεύει τρόμος. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει... (η Ποίηση)

— Τι αρχίζει; Γιατί σταμάτησες;

— ... αρχίζει ο μεγάλος κίντυνος, Ζορμπά. Άλλοι ζαλίζουνται και παραμιλούν, άλλοι φοβούνται και μοχτούν να βρουν μιαν απάντηση, που να τους στυλώνει την καρδιά και λένε: «Θεός»· άλλοι κοιτάζουν από την άκρα του φύλλου το γκρεμό ήσυχα, παλικαρίσια και λένε: «Μου αρέσει».

— Εγώ, κοιτάζω κάθε στιγμή το θάνατο· τον κοιτάζω και δε φοβούμαι· όμως και ποτέ, ποτέ δε λέω: Μου αρέσει. Όχι, δε μου αρέσει καθόλου! Δεν είμαι λεύτερος; Δεν υπογράφω!

15. Ανοίξτε τα σώματα κειμένων της Πύλης για την Ελληνική γλώσσα στην παρακάτω διεύθυνση http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=563 . Θα βρείτε το κείμενο της Αντιγόνης του Σοφοκλή (τέταρτο επεισόδιο, στίχοι 891 κ.ε.) με την αντίστοιχη μετάφρασή του. Διαβάστε την απάντηση της Αντιγόνης προς τον Κρέοντα, όταν την οδηγούν στη σπηλιά - την τελευταία της κατοικία, και καταγράψετε συγκριτικά την αντίδραση της Αντιγόνης και του Ζορμπά απέναντι στο θάνατο.

Στην απάντηση της Αντιγόνης προς τον Κρέοντα βλέπουμε την ηρωίδα να νιώθει χαρά που θα συναντήσει μετά θάνατον τον πατέρα, τη μητέρα και τον αδερφό της. Πάνω απ’ όλα όμως νιώθει αδικημένη για το γρήγορο θάνατό της, πονάει που θα φύγει από ζωή χωρίς να προλάβει να κάνει οικογένεια και παιδιά. Από την άλλη ο Ζορμπάς δεν το φοβάται το θάνατο και δεν του αρέσει. Αντίθετα δηλαδή από την Αντιγόνη (στο Δ΄ επεισόδιο) ο Ζορμπάς δείχνει να μη δέχεται το θάνατο και να αντιστέκεται.

16. Να επιλέξετε φράσεις που σας αρέσουν από την «Ασκητική» του Καζαντζάκη και με αυτές να δημιουργήσετε ένα αρχείο PowerPoint ή βίντεο. (και στις δύο περιπτώσεις επιλέξτε να «ντύσετε» τις διαφάνειές σας με κατάλληλο ήχο).

Το κείμενο της Ασκητικής θα το βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο

http://www.empapas.gr/files/117/askitiki-kazantzakis.pdf

Ελισσάβετ Μητριτζώνη, Ιωάννα Κύρκου, Κυριακή Λεμονίδου, Ηρώ Κυριαζή

Η γλώσσα- το ύφος

17. « Στη ροή του λόγου του, συνυπάρχει το καθημερινό με το δραματικό, το λυρικό με το ρεαλιστικό, το αστείο με το σοβαρό και έτσι το ύφος του μπορεί να θεωρηθεί γκροτέσκο». Να επιβεβαιώσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά με αναφορές στο κείμενο.

Διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο, παρατηρούμε ότι ως προς το ύφος του συνυπάρχουν στοιχεία αντίθετα μεταξύ τους: καθημερινό-δραματικό, λυρικό-ρεαλιστικό, αστείο-σοβαρό. Έτσι το ύφος χαρακτηρίζεται γκροτέσκο.

Αρχικά το ύφος φαίνεται πως είναι καθημερινό, από τους απλούς καθημερινούς διαλόγους μεταξύ των δύο προσώπων, όπως για παράδειγμα όταν ρωτάει ο συγγραφέας τον Ζορμπά αν πεινάει. Ωστόσο υπάρχει και δραματικότητα, κάτι που φαίνεται από την αγωνία που δείχνει ο Ζορμπάς όταν δεν παίρνει απαντήσεις στην ερώτησή του.

Επίσης το ύφος του κειμένου χαρακτηρίζεται λυρικό, στοιχείο που φαίνεται στην αρχή του κειμένου με την περιγραφή ενός στενάχωρου τοπίου. Παρ’ όλα αυτά εντοπίζεται και το ρεαλιστικό στοιχείο, που διαφαίνεται από τους διαλόγους. Για παράδειγμα ο συγγραφέας ρωτάει το Ζορμπά αν νυστάζει.

Τέλος μια άλλη αντίθεση ως προς το ύφος είναι αυτή του αστείου και σοβαρού. Το αστείο δηλώνεται με την άγνοια του Ζορμπά και την επιμονή του σαν μικρό παιδί να πάρει απάντηση, ενώ σοβαρό είναι το ύφος του συγγραφέα όταν μιλάει για τη ζωή και το θάνατο.

18. «Το έργο στήνεται πάνω στην αντίθεση δύο βασικών χαρακτήρων, του πνευματικού, και του ανθρώπου με τη ζωική δύναμη». Γενικότερα, στο έργο του Καζαντζάκη, αναδύεται η λογική της αντίθεσης: ζωή-θάνατος, φόβος-τόλμη, παράδεισος-κόλαση, πνεύμα-ύλη. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η λειτουργία των αντιθέσεων αυτών;

Ο Καζαντζάκης αντιπαραβάλλει με αριστοτεχνικό τρόπο αφηρημένες έννοιες (π.χ. ζωή και θάνατο), οι οποίες φωτίζουν τα πρόσωπα των δύο πρωταγωνιστών του κειμένου. Έτσι, με την τεχνική της αντίθεσης ο συγγραφέας προσθέτει ζωντάνια και δραματικότητα στην κατάσταση που διέρχεται είτε ο Ζορμπάς είτε το αφεντικό του. Τέλος με την αντίθεση ο συγγραφέας αντιπαραθέτει τις δύο διαφορετικές προσωπικότητες (τον διανοούμενο άνθρωπο με τον «αγωνιστή») με σκοπό να εκφράσει περισσότερο έντονα και ζωηρά συναισθήματα.

19. «Η γραφή του Καζαντζάκη είναι δυναμική και παραστατική. Οι μικροϊστορίες που αφηγείται αποτελούν υλικό για να οδηγηθεί … στη μεταφυσική αγωνία σχετικά με το σκοπό του ανθρώπου, το χρέος και το θάνατο». Πώς επιβεβαιώνεται η παραπάνω άποψη στο κείμενο;

Η γραφή του Καζαντζάκη είναι δυναμική και παραστατική. Στο κείμενο παρουσιάζεται η μεταφυσική αγωνία του Ζορμπά, όταν μετά το θάνατο της μαντάμ Ορτάνς κοιτάζει τα αστέρια στον ουρανό και αναρωτιέται γιατί ο άνθρωπος θα πρέπει να πεθάνει. Ο αφηγητής, το αφεντικό του Ζορμπά, παρ’ όλο που είναι πολύ διαβασμένος, δεν έχει κάποια απάντηση. Αυτό που αναφέρει είναι ότι ο σκοπός του ανθρώπου είναι να φτάσει στο «δέος» ή στον «ιερό τρόμο».

Για να περιγράψει τη μεταφυσική του αγωνία σχετικά με το σκοπό του ανθρώπου ο συγγραφέας, αφηγείται μια μικροϊστορία. Συγκεκριμένα προσπαθεί μέσω της περιγραφής μιας εικόνας ενός μικρού φύλλου πάνω σε ένα τεράστιο δέντρο με σκουληκάκια να κοιτάζουν το απέραντο χάος από κάτω, να δείξει ότι ο άνθρωπος, το σκουληκάκι, μπορεί να φτάσει εκεί, εφόσον δεχτεί το πεπρωμένο του, τον θάνατο, που είναι αναπόφευκτος.

Ο αφηγητής τονίζει ότι από τη στιγμή που δεχτούμε να κοιτάζουμε την «άβυσσο», δηλαδή το θάνατο, και να αντιμετωπίσουμε τον «ιερό τρόμο», τότε «αρχίζει η ποίηση», δηλαδή μετατρεπόμαστε, αλλάζουμε και γινόμαστε αληθινά ελεύθεροι άνθρωποι.

Έτσι γίνεται φανερό πώς από την αρχική μικροϊστορία με τα σκουληκάκια οδηγείται στο να μιλήσει για τη ζωή, το θάνατο και το χρέος του ανθρώπου.

20. Πώς αντιλαμβάνεστε τις φράσεις «Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση» και «να μετουσιώνεις το αναπόφευγο σε δικιά σου λεύτερη βούληση» ; (στην απάντηση σας θα σας βοηθήσει να διαβάσετε προσεκτικά τα αποσπάσματα που προηγούνται των συγκεκριμένων φράσεων).

«Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση»: με τη φράση αυτή ο συγγραφέας εννοεί ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος έχει μεταφυσικές ανησυχίες για τη ζωή και το θάνατο, μπορεί να οδηγηθεί στην ποίηση και την τέχνη, για να ανακουφιστεί.

«να μετουσιώνεις το αναπόφευγο σε δικιά σου λεύτερη βούληση»: με τη φράση αυτή ο ήρωας εννοεί ότι είναι σημαντικό να ξεπερνάς το αναπόφευκτο, το θάνατο, και να διαμορφώνεις τη δική σου ελεύθερη σκέψη και δράση, χωρίς να δεσμεύεσαι από το μοιραίο.

Ηλίας Μήττας, Μανώλης Λαζίδης, Δημήτρης Κόλλιας, Γιάννης Κιούρτης

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Με τίτλο «Από τη στιγμή εκείνη… (που ο άνθρωπος αναρωτιέται για το μυστήριο

της ζωής και του θανάτου)

αρχίζει η ποίηση»

να δημιουργήσετε ό,τι επιθυμεί ο καθένας: μια εικόνα, ή ένα ποίημα, ή ένα κολλάζ φωτογραφιών (http://www.photocollage.net/ ) ή ένα άλμπουμ φωτογραφιών flick (μεταβαίνοντας στη σελίδα http://www.picturetrail.com/ -χρειάζεται εγγραφή) ή μια σελίδα ημερολογίου.